Mercekler

Ortak bir eksene sahip iki kırıcı yüzey vasıtasıyla sınırlanmış, cam ve kuvartz gibi saydam maddelerden yapılan optik alettir. Merceklerin en güzel örneği, gözümüzün yapısında bulunan göz billurudur. Göz billuru ince kenarlı bir mercektir. Gözlük camlarının tamamı da birer mercek teşkil eder. Mercekler tek başlarına kullanıldıkları gibi birkaç mercek bir arada bir optik alet meydana getirebilir. Büyüteç, göz billuru ve gözlük camları tek başlarına kullanılan merceklere misaldir. Dürbünler, mikroskop, teleskop, sinema makinaları,  fotoğraf makinaları, mercek sistemlerinin meydana getirdiği optik düzenlerdir.
Mercekler, incelenen cismin arzu edilen elverişli görüntüsünü verirler. Bu görüntü, istenilen duruma bağlı olarak cisimden daha büyük veya küçük, gerçek veya zahiri ( görünen ) olabilir.
Bir merceği sınırlayan yüzeylerin tepe noktalarını birleştiren doğru, merceğin asal eksenini ( optik eksen ) meydana getirir. Mercekler, ince kenarlı ve kalın kenarlı diye iki gruba ayrılır:

İnce kenarlı mercekler:  Ortası, kenarlarına nazaran kalın olan bir mercektir. Merceğe her hangi bir şekilde gelen ışını kırarak optik eksene yaklaştırdığı için bu merceklere yakınsak mercek adı verilir. Asal eksene paralel olarak gelen ışınları kırarak bir noktada toplar. Bu noktada merceğin odak noktasıdır. Aynı uzaklıkta ve ters tarafta ikinci bir odak noktası daha bulunur.
Bulunduğu ortama göre kırılma indisi “ n ” olan saydam maddelerden yapılmış ve küresel yüzeylerini eğrilik yarı çapları r1 ve r2 olan bir merceğin odak uzaklığı f ile gösterilirse:


bağıntısı mevcuttur.Cismin merceğe uzaklığı U’ ile gösterilirse: U, U’, f arasında:



bağıntısı vardır.

Yarı çaplar, konvex ( tümsek = dış bükey ) yüzeyler için pozitif, konkav ( çukur = içbükey yüzeyler için negatif alınır. Odak uzaklığı, ince kenarlı merceklerde pozitif, kalın kenarlı merceklerde negatif olarak hesaplara dahil edilir. Cisim ve görüntüden gerçek olanların uzaklığı pozitif, zahiri ( görünen ) olanlarınki negatif alınır. İnce kenarlı merceklerde odak noktasından uzakta bulunan cisimlerin görüntüleri daima, gerçek ve terstir. Odak ile mercek arasındaki cisimlerin görüntüleri ise daima düz, zahiri ve cisimden büyüktür.

Kalın kenarlı mercek: Ortası kenarlarından daha ince olan merceklere denir.Merceğe herhangi bir şekilde gelen ışını, optik eksenden uzaklaştırdığı için kalın kenarlı merceklere ıraksak mercek adı verilir. Kalın kenarlı merceklerin meydana getirdiği görüntü daima düz, zahiri ve cisimden küçüktür.
Bir merceğin odak uzaklığının metre cinsinden tersine o merceğin yakınsaması veya gücü denir

Bu güç, kırıcılık gücüdür. Merceğin odak uzaklığı ne kadar küçükse gücü veya yakınsaması o kadar büyük olur.

  kalın ve ince kenarlı merceklere örnekler.

1990 –2001 ARASI ÖSS SINAVINDA MERCEKLERLE İLGİLİ ÇIKMIŞ SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ.



KAYNAK:Son Hazırlık Yayınları Tüm Sayısal & Sözel ÖSS soruları.